W październiku 2025 roku opublikowano raport z badań pn. „Sytuacja osób z niepełnosprawnością na regionalnym rynku pracy” przygotowany przez Agencję Badawczą EDBAD na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy we Wrocławiu. Opracowanie to wnosi istotny wkład w zrozumienie barier, potencjału oraz perspektyw zawodowych osób z niepełnosprawnością (OzN) na Dolnym Śląsku. Badanie objęło różnorodną grupę respondentów, uwzględniając m.in. rodzaj niepełnosprawności, wiek, poziom wykształcenia, aktywność zawodową oraz miejsce zamieszkania.
Na koniec 2023 roku na Dolnym Śląsku mieszkało 288,9 tys. osób z orzeczoną niepełnosprawnością. Struktura wiekowa tej grupy wskazuje, że największy udział stanowią osoby starsze. Wśród kobiet przeważają osoby w wieku 70–74 lata, natomiast wśród mężczyzn najliczniejsza grupa to osoby w wieku 65–69 lat. Dane te ukazują znaczne zróżnicowanie wewnętrzne tej populacji, co przekłada się na odmienne potrzeby i możliwości uczestnictwa w rynku pracy.
Raport ujawnia trudną sytuację osób z niepełnosprawnością na dolnośląskim rynku pracy. Aż 61,7% badanych nie wykonuje żadnej aktywności zawodowej, co oznacza, że zdecydowana większość pozostaje poza rynkiem pracy. W II kwartale 2024 roku wskaźnik zatrudnienia OzN wyniósł zaledwie 25%, z czego jedynie 20% pracuje w instytucjach publicznych.
bardziej niepokojące są dane z urzędów pracy – 5,2 tys. osób z niepełnosprawnością było zarejestrowanych jako bezrobotne, a liczba dostępnych ofert pracy wynosiła jedynie 179. Co znamienne, połowa ofert pochodziła z Wrocławia, pokazuje to nierównomierny dostęp do zatrudnienia w regionie.
Najczęściej proponowane stanowiska to prace nisko płatne i wymagające dobrej kondycji fizycznej, m.in. w ochronie, sprzątaniu, handlu czy produkcji. Nadal rzadko uwzględnia się potencjał i kompetencje OzN, co prowadzi do ich zawodowego niedopasowania i marginalizacji.
Choć zauważalny jest dynamiczny wzrost liczby pracodawców korzystających z dofinansowań PFRON – z 6,6 tys. w 2004 roku do 32 tys. w 2023 – to doświadczenie w zatrudnianiu OzN ma jedynie co piąta firma. Przedsiębiorcy dostrzegają przede wszystkim korzyści finansowe, takie jak:
- dofinansowanie wynagrodzeń (56%),
- refundacja adaptacji stanowiska pracy (44%),
- refundacja wyposażenia stanowiska (43,4%).
Znacznie rzadziej zauważają korzyści wizerunkowe czy różnorodność zespołu.
Najczęściej wskazywane bariery to:
- brak wiedzy o możliwościach i korzyściach,
- obawy przed kosztami dostosowania stanowisk,
- trudności w interpretacji przepisów,
- stereotypy dotyczące OzN,
- brak doświadczenia w zatrudnianiu OzN.
Brak aktywności zawodowej OzN wynika z nakładających się barier:
- ograniczenia zdrowotne,
- niedopasowania ofert pracy,
- obawy przed utratą świadczeń socjalnych,
- braku elastycznych form zatrudnienia,
- trudności w powrocie na rynek pracy po długiej przerwie,
- nieczytelności przepisów,
- niewystarczające doradztwo zawodowe i prawne,
- stereo typizacja zawodów, do których kierowane są osoby z niepełnosprawnością,
- bariery architektoniczne oraz edukacyjnych.
Raport wykazuje znaczne różnice między sytuacją OzN mieszkających w mieście i na wsi. Na obszarach wiejskich bariery są bardziej dotkliwe i wynikają z:
- ograniczonego dostępu do edukacji,
- wykluczenia cyfrowego,
- braku transportu,
- mniejszej liczby ofert pracy,
- słabszej sieci instytucji wsparcia.
Wciąż 14% badanych nie zna instytucji wspierających OzN na poziomie powiatu, co świadczy o niedostatecznej informacji i niskiej świadomości społecznej.
Kobiety z niepełnosprawnością są bardziej aktywne zawodowo (ponad 40%) niż mężczyźni (nieco ponad 25%). Jednocześnie kobiety częściej zmagają się z podwójną dyskryminacją – wynikającą z niepełnosprawności i przypisywanym im tradycyjnych ról społeczno-zawodowych. Najbardziej aktywne zawodowo są osoby w wieku 30–49 lat. Młodzi mają trudności z przejściem od edukacji do pracy, natomiast osoby 50+ napotykają bariery technologiczne i brak kompetencji cyfrowych.
W województwie dolnośląskim działa:
- 35 Warsztatów Terapii Zajęciowej,
- 8 Zakładów Aktywności Zawodowej,
- 9 Centrów Integracji Społecznej,
- 6 Klubów Integracji Społecznej.
Choć instytucje te pełnią ważną rolę, ich oferta jest fragmentaryczna i niewystarczająca wobec potrzeb.
Raport wskazuje, że konieczne są skoordynowane działania instytucji publicznych, samorządów, PFRON, pracodawców i organizacji pozarządowych. Priorytety to:
- zwiększenie dostępności edukacji i szkoleń,
- rozwój elastycznych form zatrudnienia,
- zmiana polityki informacyjnej i przeciwdziałanie stereotypom,
- lepsze doradztwo zawodowe i prawne,
- uproszczenie przepisów,
- wzmocnienie współpracy między instytucjami.
Dolnośląski rynek pracy stoi przed wyzwaniem pełniejszego wykorzystania potencjału osób z niepełnosprawnością. Choć obserwuje się pewne pozytywne trendy, jak wzrost aktywności pracodawców korzystających z dofinansowań, to skala barier nadal znacznie przewyższa możliwości systemu wsparcia. Przełamanie ich wymaga nie tylko rozwiązań administracyjnych, ale również zmiany społecznej percepcji OzN – z „biernych odbiorców pomocy” na pełnoprawnych uczestników rynku pracy. Źródła: obserwatorium.dwup.pl, gov.legalis.pl
opr. Renata Bech
Ilustracja poglądowa AI
