Cukrzyca to jeden z największych zabójców ludzkości i jedyna, uznana przez WHO niezakaźna epidemia, która z roku na rok zbiera coraz większe żniwo. Pomimo zaleceń międzynarodowych wytycznych Polska jako jeden z nielicznych krajów w Europie nie posiada Narodowego Programu Leczenia i Prewencji Cukrzycy. Brakuje systemowych działań prewencyjnych mających na celu wczesne wykrycie cukrzycy, a także systemu skutecznego leczenia i zapobiegania powikłaniom, które prowadzą do ciężkiego kalectwa jak ślepota, utrata kończyn, zaburzenia pracy nerek.
Zapadalność na cukrzycę typu 1 wśród dzieci w ciągu ostatnich 40 lat wzrosła aż 10-krotnie. Najgorzej, że choroba ta dotyka coraz młodsze dzieci, często niemowlęta i przedszkolaki. Mimo dość charakterystycznych objawów, ponad połowa przypadków cukrzycy typu 1 diagnozowana jest zbyt późno, dopiero w stanie cukrzycowej kwasicy ketonowej (DKA), który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.
W związku z tym problemem ruszyła ogólnopolska kampania edukacyjna „STOP KWASICY KETONOWEJ”, organizowana przez Polskie Towarzystwo Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej oraz Sekcję Pediatryczną Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Głównym celem kampanii jest właśnie zwiększenie świadomości społecznej na temat pierwszych objawów cukrzycy typu 1. Kwasica ketonowa to ostre zaburzenie metabolizmu węglowodanów, które charakteryzuje się zwiększonym stężeniem we krwi i w moczu substancji zwanych ciałami ketonowymi. W normalnych warunkach komórki naszego organizmu uzyskują energię z glukozy, jednak w sytuacji jej małego stężenia bądź niedoboru insuliny staje się ona niedostępna dla komórek. W rezultacie następuje wzmożone wykorzystywanie kwasów tłuszczowych, a ubocznym produktem ich metabolizmu są ciała ketonowe. Gromadzenie się ketonów we krwi zmienia jej odczyn na bardziej kwasowy (pH spada poniżej 7,30). Dłuższe utrzymywanie się takiego stanu powoduje rozstrój równowagi organizmu i może stanowić zagrożenie dla życia.
Istnieją różne mechanizmy, które prowadzą do powstania kwasicy ketonowej, jednak najczęściej występuje ona jako powikłanie cukrzycy. Zwykle rozwija się w przebiegu cukrzycy typu 1, a więc tej, która rozpoznawana jest u dzieci lub młodych dorosłych. Do kwasicy ketonowej może doprowadzić podanie zbyt małej dawki insuliny w stosunku do spożytego posiłku lub całkowite jej pominięcie. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że co piąty nowo rozpoznany przypadek cukrzycy typu 1 zaczyna się tym ostrym zaburzeniem, jakim jest kwasica ketonowa. Występuje wówczas brak wydzielania insuliny przez trzustkę, co uniemożliwia komórkom wykorzystanie glukozy i przyczynia się do tworzenia ketonów. Nieświadomy choroby pacjent zazwyczaj nie jest w stanie zapobiec temu procesowi.
Chorzy z już rozpoznaną cukrzycą są narażeni na rozwinięcie kwasicy ketonowej w przebiegu ostrych chorób infekcyjnych, stresu psychicznego, biegunki czy wymiotów, ponieważ dochodzi wówczas do wydzielania dużej ilości hormonów działających przeciwnie do insuliny, takich jak adrenalina czy kortyzol. Kwasica ketonowa towarzyszy nie tylko cukrzycy. Może rozwinąć się w wyniku spożycia alkoholu w dużych ilościach, gdyż organizm podczas jego metabolizmu produkuje znaczne ilości ciał ketonowych. Zagrożeniem dla zdrowia pacjenta jest również stosowanie diety niskowęglowodanowej bądź głodówki.
Choroba rozwija się szybko – zwykle w ciągu kilku do 24 godzin. Do typowych objawów należą: osłabienie, zwiększenie ilości wydalanego moczu i wynikające z tego odwodnienie oraz nadmierne pragnienie. Przy umiarkowanie nasilonym procesie chorobowym mogą się pojawić zaburzenia świadomości, które będą objawiać się sennością lub zdezorientowaniem chorego. Dodatkowo pojawia się przyspieszone bicie serca oraz szybki i pogłębiony oddech, zwany oddechem Kussmaula. Jeśli zbliżymy się do chorego, poczujemy, że z jego ust wydobywa się owocowy zapach acetonu, którego nadmiar jest tą drogą usuwany z organizmu. Chory może się także uskarżać na bóle brzucha oraz nudności. W kolejnych etapach nieleczonej choroby pogłębia się uczucie senności, które w skrajnych przypadkach może skończyć się śpiączką.
Jeżeli zauważymy takie objawy u dziecka lub dorosłego to pierwszym krokiem jest skontaktowanie się z lekarzem i wykonanie badania poziomu glukozy we krwi lub w moczu. Jeśli osoba trafia do szpitala w stanie kwasicy, leczenie jest znacznie bardziej skomplikowane i wymaga intensywnej terapii, często na oddziale intensywnej opieki medycznej. Tymczasem wczesna diagnoza cukrzycy może całkowicie temu zapobiec. Dlatego pojawiła się m.in. ogólnopolska kampania edukacyjna bo wczesne rozpoznanie cukrzycy powinno skutkować rozpoczęciem prawidłowego leczenia (wystarczy leczenie tabletkami) i zapobieganiu przed poważnymi powikłaniami cukrzycowymi.
Cukrzyca nie musi być dramatem – ale musi być rozpoznana na czas. Edukacja społeczeństwa to klucz do zmniejszenia liczby ciężkich przypadków DKA. Edukacja od najmłodszych lat może w tym pomagać. Nie bójmy się pytać, czytać o tym w mediach. Naprawdę jest to ważne bo cukrzyca nie boli ale wyniszcza bardzo organizm. Wiem coś na ten temat i gdybym mógł teraz wrócić do początków mojej choroby postępowałbym inaczej.
Andrzej Koenig, ociemniały
Fot. Pixabay/zdjęcie ilustracyjne
